Αγχώδης διαταραχή

Το άγχος είναι πρωτίστως ένα ζωτικό φυσιολογικό ψυχολογικό φαινόμενο. Ωστόσο, το υπερβολικό ή το παρατεταμένο άγχος ή το άγχος χωρίς προφανή αιτία μπορεί να συνοδεύεται από σημαντικές ψυχοκοινωνικές συνέπειες και κακή ποιότητα ζωής.

Οι αγχώδεις διαταραχές περιλαμβάνουν μια ομάδα καταστάσεων στις οποίες το άγχος εμφανίζεται χωρίς προφανή και κατανοητό λόγο. Το άγχος αυτό είναι δυσανάλογο της παρούσας συνθήκης και επιδρά αρνητικά στις συνήθεις κοινωνικές δραστηριότητες.

Οι αγχώδεις διαταραχές είναι η πιο συχνή ψυχιατρική διαταραχή στις γυναίκες (πριν από την κατάθλιψη) και εξακολουθούν να είναι η δεύτερη πιο συχνή ψυχική διαταραχή στους άνδρες (μετά την κατάχρηση αλκοόλ). Σε κλινικά δείγματα, οι διαταραχές πανικού και οι αγοραφοβίες είναι οι πιο συχνές αγχώδεις διαταραχές, ακολουθούμενες από τις κοινωνικές φοβίες, ενώ στον γενικό πληθυσμό οι κοινωνικές και οι ειδικές φοβίες είναι οι πιο συχνές.

Ως ψυχική κατάσταση ανησυχίας για το τι μπορεί, ή δεν μπορεί, να μας περιμένει, το άγχος αντανακλά την αβεβαιότητα για τις μελλοντικές συνθήκες, είτε αυτές αφορούν την υγεία, τη δουλειά ή την ερωτική ζωή του ατόμου, είτε την κλιματική αλλαγή ή την ύφεση της οικονομίας. Μπορεί να πυροδοτηθεί από γεγονότα στον πραγματικό κόσμο -όπως για παράδειγμα μια επερχόμενη επίσκεψη σε γιατρό, μια διαμάχη στη σχέση, μια αύξηση του ενοικίου- ή να προκύψει από ενδογενείς παράγοντες, όπως μέσα από σκέψεις πραγματικών ή φανταστικών απειλών.

Οι περιστασιακές εξάρσεις άγχους είναι απολύτως φυσιολογικές, καθώς το άγχος μας προειδοποιεί για τον κίνδυνο, επιβάλλει την προσοχή μας και μας ωθεί να κάνουμε τις απαραίτητες προετοιμασίες για να προστατευτούμε. Αλλά μερικές φορές οι ανησυχίες εντείνονται ή επιμένουν, χωρίς να ενεργοποιούν τους μηχανισμούς επίλυσης προβλημάτων ή τους κατακλύζουν και υποβαθμίζουν την ικανότητα λειτουργίας.

Το άγχος είναι μια αντίδραση στην αβεβαιότητα και τον κίνδυνο και το έναυσμα μπορεί να είναι σχεδόν οτιδήποτε ή τίποτα συγκεκριμένο, απλώς μια γενικευμένη, αόριστη αίσθηση φόβου ή κακοτυχίας.

Οι άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται άγχος επειδή το νευρωνικό τους κύκλωμα έχει ευαισθητοποιηθεί τόσο πολύ που αντιλαμβάνεται απειλή εκεί που δεν υπάρχει. Επίσης, υπάρχουν ουσίες -η καφεΐνη είναι μία από αυτές- και φάρμακα που διεγείρουν τις ίδιες σωματικές αισθήσεις με το άγχος. Οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς την ευαισθησία τους στο άγχος, ως αποτέλεσμα βιολογικών και γενετικών παραγόντων, της δικής τους πορείας ζωής, παραγόντων της προσωπικότητας και των δεξιοτήτων αντιμετώπισης του στρες και του άγχους.

Μπορεί το άγχος να προκαλέσει άγχος;

Το άγχος και το στρες συνδέονται στενά- το άγχος είναι μια αντίδραση στο στρες. Άγχος είναι η ονομασία που δίνουμε στις εσωτερικές αισθήσεις προειδοποίησης που δημιουργούνται από την αντίδραση του σώματος σε μια ψυχική ή σωματική απειλή. Οι αισθήσεις αυτές τίθενται σε εγρήγορση από το σύστημα αντίδρασης στο στρες (μάχης ή φυγής), του οποίου η δουλειά είναι να μας προειδοποιεί και να μας προστατεύει από τον κίνδυνο. Χωρίς να περιμένει να προβούμε σε συνειδητή αξιολόγηση οποιουδήποτε κινδύνου, στέλνει γρήγορα χημικά προειδοποιητικά σήματα, όπως κορτιζόλη και αδρεναλίνη, σε διάφορα όργανα. Η σωματική δυσφορία του άγχους είναι σαν σωματοφύλακας- η δουλειά του είναι να μας προστατεύει κινητοποιώντας μας σε δράση. Μπορεί όμως να επιμείνει και, μεταβάλλοντας τη λειτουργία των νευρωνικών κυκλωμάτων στον εγκέφαλο, να εξουδετερώσει την ικανότητα ορθολογικού ελέγχου σχετικά με την επικινδυνότητα μιας κατάστασης.

Όλοι ερχόμαστε κατά καιρούς αντιμέτωποι με το άγχος λόγω μεγάλων αλλαγών που μπορεί να συμβαίνουν στη ζωή μας και που μας ασκούν έντονες ψυχολογικές πιέσεις. Μια μετακόμιση, μια οικονομική δυσκολία ή μια αλλαγή εργασιακού περιβάλλοντος είναι μερικές μόνο περιστάσεις που μπορεί να πυροδοτήσουν το αίσθημα του άγχους. Ωστόσο, μιλάμε πλέον για αγχώδη διαταραχή και όχι για απλό παροδικό άγχος όταν τα συμπτώματα που βιώνουμε είναι πιο σοβαρά από την ίδια την κατάσταση που τα προκάλεσε και όταν αρχίζουν να διαταράσσουν την καθημερινότητά μας. Οι αγχώδεις διαταραχές συνοδεύονται από σημαντική δυσφορία και αναστάτωσης της προσωπικής, επαγγελματικής και κοινωνικής ζωής, ωστόσο με την κατάλληλη βοήθεια είναι δυνατό να τεθούν υπό έλεγχο. Η σωστή διάγνωση της αγχώδους διαταραχής είναι το πρώτο και βασικότερο βήμα για την αποτελεσματική αντιμετώπισή της.

Οι πάσχοντες συνήθως περιγράφουν μόνο σωματικά συμπτώματα στον οικογενειακό τους γιατρό, όπως ζάλη, ταχυπαλμία, τρέμουλο, πόνους ή γαστρεντερικά ενοχλήματα. Δεν ονομάζουν το άγχος τους. Αυτός είναι ένας παράγοντας για τον οποίο η ασθένεια συχνά αναγνωρίζεται μόνο μετά από χρόνια. Γίνεται διάκριση μεταξύ έξι ψυχικών διαταραχών στις οποίες το άγχος διαδραματίζει κεντρικό ρόλο:

-Διαταραχή πανικού, αγοραφοβία

Ξαφνικές κρίσεις πανικού ή άγχος που προκαλούνται σε συγκεκριμένες συνθήκες, όπως για παράδειγμα πλήθος ανθρώπων

 -Κοινωνικό άγχος (φοβία)

Φόβος όταν το άτομο αισθάνεται ότι βρίσκεται στο επίκεντρο, φόβος της αρνητικής αξιολόγησης από άλλους ανθρώπους

-Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή

Άγχος για γεγονότα που μπορεί να συμβούν- υπερβολική ανησυχία – για έναν ή πολλούς τομείς της ζωής.

 -Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Ψυχαναγκασμοί, όπως ο καταναγκασμός να πλένετε, να ελέγχετε ή να επαναλαμβάνετε πράγματα.

 -Υποχονδρία

Φόβος ότι θα πάθετε σοβαρή σωματική ασθένεια.

  -Στρες, τραύματα (PTSD)

Τραυματικές, στρεσογόνες εμπειρίες που δεν μπόρεσαν να επεξεργαστούν και συχνά ξαναβιώνουν με τη μορφή εικόνων, φαντασιώσεων ή εφιαλτών.

 

Το «άγχος» χαρακτηρίζεται συνήθως από:

–Υπερβολική ανησυχία η οποία είναι δυσανάλογη προς τις αιτίες που την προκαλούν και πολλές φορές κάνει την εμφάνισή της ακόμη και σε απλές καθημερινές καταστάσεις, οδηγώντας συχνά σε αδυναμία συγκέντρωσης και ολοκλήρωσης των καθημερινών υποχρεώσεων.

–Μόνιμη εγρήγορση με τάση για σωματοποίηση, όπως είναι οι γρήγοροι παλμοί της καρδιάς, η έντονη εφίδρωση (κυρίως στις παλάμες), το τρέμουλο των χεριών και η ξηροστομία. Όλα αυτά συμβαίνουν επειδή ο εγκέφαλος μπαίνει σε κατάσταση επιφυλακής και προετοιμάζει το σώμα να ανταποκριθεί σε μια επερχόμενη «απειλή». Κατάσταση που μπορεί να αποβεί επιβλαβής όταν αποτελεί μέρος της καθημερινής ρουτίνας.

–Κρίσεις πανικού: η διαταραχή πανικού είναι ένα συχνό είδος αγχώδους διαταραχής που χαρακτηρίζεται από τις γνωστές κρίσεις πανικού. Μια κρίση πανικού χαρακτηρίζεται από ένα ακατανίκητο αίσθημα φόβου και συνοδεύεται από ποικίλες σωματικές εκδηλώσεις όπως η ταχυπαλμία, η έντονη εφίδρωση, το τρέμουλο, η δύσπνοια, το σφίξιμο στο στήθος, η ναυτία κ.ά.

–Φοβίες: ο ακραίος φόβος απέναντι σε πρόσωπα, πράγματα ή καταστάσεις (π.χ. αράχνες, κλειστοί χώροι) χαρακτηρίζεται ως φοβία και αποτελεί τυπική ένδειξη της αγχώδους διαταραχής.

–Αίσθημα κόπωσης ακόμη και μετά από σύντομης διάρκειας ή ήπιας έντασης δραστηριότητες. Θεωρείται μάλιστα παράδοξη, καθώς το άγχος συνήθως εμφανίζεται με υπερκινητικότητα και νευρικότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις η κόπωση εμφανίζεται μετά από μια κρίση άγχους, ενώ άλλες φορές είναι χρόνια.

–Ευερεθιστότητα: τα περισσότερα άτομα με αγχώδη διαταραχή παρουσιάζουν επίσης έντονη ευερεθιστότητα.

–Δυσκολίες στον ύπνο: οι διακοπές του ύπνου μέσα στη νύχτα και η αϋπνία είναι τα δύο προβλήματα που βιώνουν συχνότερα τα άτομα με άγχος.

–Κοινωνική απόσυρση: τα άτομα που πάσχουν από αγχώδεις διαταραχές τείνουν να αποφεύγουν τις κοινωνικές εκδηλώσεις, ανησυχούν για την κριτική που τυχόν θα τους ασκήσουν οι άλλοι, φοβούνται μήπως ντροπιαστούν μπροστά σε τρίτους και αποφεύγουν την πολυκοσμία λόγω του άγχους τους.

Για την αντιμετώπιση μιας αγχώδους διαταραχής ενδείκνυνται αρχικά ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι. Μεταξύ αυτών, η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία έχει αποδειχθεί αποτελεσματική και αποδοτική. Ανάλογα με τη σοβαρότητα της αγχώδους διαταραχής καθώς και την ψυχιατρική συννοσηρότητα, έχει νόημα μια συνδυασμένη θεραπεία ψυχοθεραπείας και φαρμακοθεραπείας. Η φαρμακευτική θεραπεία πραγματοποιείται κυρίως με τα νεότερα αντικαταθλιπτικά.

Η συνήθης ψυχοθεραπευτική διαδικασία για την αντιμετώπιση των αγχωδών διαταραχών είναι η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία. Αυτό που υποστηρίζεται σε αυτή την θεραπεία είναι το γεγονός ότι για να υπάρξει  άγχος θα πρέπει προηγουμένως να έχουν υπάρξει κάποιες δυσλειτουργικές σκέψεις. Μάλιστα οι δυσλειτουργικές σκέψεις που δημιουργούν την υπέρμετρη ανησυχία, στη συνέχεια οδηγούν συχνά σε αποφευκτικές συμπεριφορές.

Επομένως ο αρχικός στόχος της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας είναι η εξέταση και αξιολόγηση αυτών των σκέψεων με στόχο την ανακούφιση του ατόμου από το άγχος. Στόχος της θεραπείας είναι λοιπόν ο εντοπισμός αυτών των φαύλων κύκλων του άγχους, ώστε να μπορέσει το άτομο να ξεφύγει σταδιακά από αυτούς και να βρει αποτελεσματικότερους τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων. Επιπλέον, ενδείκνυνται μέθοδοι χαλάρωσης, ιδίως η προοδευτική μυϊκή χαλάρωση σύμφωνα με τον Jacobson. Η ψυχοδυναμική θεραπεία μπορεί να είναι χρήσιμη σε μεμονωμένες περιπτώσεις, ανάλογα με τη δομή της προσωπικότητας και την ικανότητα ενδοσκόπησης.